vrouwen

Anticonceptiepil en de sportschool: is het nadelig?

Veel vrouwen slikken de pil en een gedeelte daarvan komt ook weleens in de sportschool. Nu wil het dat de pil progressie nog weleens zou kunnen belemmeren. In dit artikel ga ik toelichten hoe dit kan, en hoe dit probleem geminimaliseerd kan worden.

Anticonceptiepillen: oestrogeen en progestageen

Het doel van de pil is duidelijk: anticonceptie. Maar waar bestaat de pil precies uit? In principe bestaan er twee varianten, te weten de combinatiepil (zowel oestrogeen als progestageen), en de pil met alleen een progestageen. Om de werking van deze twee hormonen duidelijk te maken, zal ik kort de vrouwelijke voortplantings as behandelen: de hypothalamus-hypofyse-gonade (HPG) as. Deze endocriene (hormonale) as bestaat uit drie componenten, te weten de hypothalamus, de hypofyse en de gonaden (eierstokken). De hypothalamus geeft het hormoon GnRH af die vervolgens bindt aan de GnRH receptoren op de hypofyse, die op zijn beurt weer de gonadotrofines LH en FSH afgeeft. Het uiteindelijke doel van LH & FSH ligt in de eierstokken, en d.m.v. een complex samenspel met de hormonen estradiol, progesteron en de bindingseiwitten inhibine A en inhibine B, regelen zij de menstruatie cyclus en dus ovulatie (versimplificeerd).

De pil voorkomt ovulatie door onderdrukking van de gonadotrofines (LH & FSH).
De pil voorkomt ovulatie door onderdrukking van de gonadotrofines (LH & FSH). Figuur overgenomen uit [1].
Waar de pil op inspeelt is deze afgifte van de gonadotrofines. Chronische suppletie van oestradiol en progesteron onderdrukken namelijk de afgifte van GnRH en de gonadotrofines. Door het slikken van de pil onderdruk je dus feitelijk je eigen aanmaak van bovengenoemde hormonen en vindt er geen ovulatie plaats (althans, dat is de bedoeling). Daarnaast zorgt de progesteron er ook voor dat het baarmoederhalsslijm minder penetreerbaar is door sperma

Dus wat is nu het probleem met deze pillen m.b.t. het zwoegen in de sportschool? Het probleem zit hem in de anti androgene effecten van deze pillen. Anti androgeen wil zoveel zeggen als dat het de effecten van androgenen (e.g. testosteron) teniet doet. Dit gebeurt op drie niveaus:

  1. Verhoging van sex hormone bindend globuline (SHBG)
  2. Verlaging van testosteron productie
  3. Blokkering van de androgeen receptor

Het eerste punt gaat om het SHBG eiwit. SHBG bindt steroïde hormonen, waaronder testosteron (sterker nog: het heeft de hoogste affiniteit voor androgenen). En zodra SHBG gebonden is aan een hormoon, laat het deze niet meer los. Eenmaal gebonden is het hormoon niet meer bruikbaar, want in gebonden staat kan het niet binden aan zijn receptor, en hormonen moeten nu eenmaal binden aan een receptor om effect te hebben…

Het tweede punt betreft simpelweg een verlaging van de testosteron productie. Ruwweg de helft van de testosteron productie van een vrouw vindt plaats in de eierstokken onder invloed van LH [2]. De andere helft is afkomstig van de bijnieren. Bij gebruik van de pil wordt de testosteron productie in de eierstokken onderdrukt.

Het derde punt is te wijten aan de progesteron in anticonceptiepillen. Alle steroïde hormonen lijken nogal op elkaar qua structuur, en ondanks dat de receptoren doorgaans vrij specifiek zijn, binden veel steroïde, met wat mindere affiniteit, ook vaak aan andere receptoren waar zij niet aan ‘horen’ te binden. Het probleem met progesteron en diens varianten is dat zij precies die overeenkomsten hebben met androgenen, die belangrijk zijn voor de binding aan de androgeen receptor. Met name de 3-keto groep is hier belangrijk voor. Ojasoo et al. hebben de relatieve affiniteit van een wijd scala aan steroide hormonen voor de androgene receptor, progesteron receptor en glucocorticoid receptor (receptor voor o.a. cortisol) gemeten, en bevestigen het belang van de 3-keto groep bij het binden aan de androgene receptor [3]. Tevens laten de resultaten duidelijk zien dat er bij veel steroïde hormonen veel overlap zit tussen affiniteit voor de androgene receptor en de progesteron receptor.

Links testosteron en rechts progesteron. Linksonder is de 3-keto groep zichtbaar bij beide. Het enige verschil zit hem in de D-ring (rechtsboven).
Links testosteron en rechts progesteron. Linksonder is de 3-keto groep zichtbaar bij beide (de dubbelgebonden O). Het enige verschil zit hem in de D-ring (rechtsboven).

Hoewel wijzigingen aan de D-ring op C17 ook van invloed zijn op de affiniteit, is dit nu precies de plaats waar de synthetische progestagenen hun (voornaamste) wijzigingen treffen, waardoor er dus ’n flink verschil zit in affiniteit van de vele progestagenen die je in de verschillende soorten anticonceptiepillen treft.

Sitruk-Ware heeft een overzicht gepubliceerd van vijf veelvoorkomende progestagenen in pillen en diens relatieve affiniteit voor de vijf klassieke steroïde receptoren (waaronder dus de androgeen receptor) [4]. De behandelde progestagenen waren: trimegeston, medroxyprogesteron acetaat, norethisteron, gestodeen en levonorgestrel. De relatieve affiniteit voor de androgeen receptor was voor de progestagenen 2.4%, 36%, 55%, 71% en 58% respectievelijk. Van deze vijf is dus alleen trimegeston een geschikt kandidaat, je wilt immers een zo laag mogelijke affiniteit voor de androgeen receptor hebben. Als we verder kijken in de literatuur komen we ook norgestimaat tegen die maar weinig affiniteit voor de androgeen receptor vertoont [5]. Ook norethisteron heeft weinig affiniteit voor de androgeen receptor, en hoewel conversie naar diens 5α-gereduceerde metaboliet de affiniteit sterk verhoogt [6], is dit irrelevant voor spierweefsel gezien deze nagenoeg geen 5α-reductase (het enzym wat deze reactie catalyseert) tot expressie brengt.

Concreet wordt punt drie van het eerder genoemde lijstje geminimaliseerd door een pil te kiezen met trimegeston, norgestimaat of norethisteron.

Het tweede punt (verlaging van testosteron productie) valt echter weinig aan te doen, dus blijft het eerste punt (stijging SHBG) over. De productie van SHBG wordt gestimuleerd door oestrogene activiteit in de lever [2]. Feitelijk komt het er dus op neer om een pil te kiezen met een zo laag mogelijke hoeveelheid oestrogeen (dit is vrijwel altijd in de vorm van ethinylestradiol).

Genoeg theorie, wat zegt de praktijk?

Een studie lijkt te suggereren dat het niet uitmaakt [7]. Maar het design van deze studie is niet echt zaligmakend. Er werd een vergelijking gemaakt van dag 7 en 14 van het slikken van de pil, en 5 dagen na het niet slikken van de pil. Gezien het gros van de effecten van androgenen gemedieerd worden door gen expressie (zogehete ‘genomische effecten’) als gevolg van activatie van de androgeen receptor, is 5 dagen veelte kort. Zulke effecten hebben minstens een aantal dagen nodig en soms zelfs maanden [8]. Wel de kanttekening dat deze studie louter kracht betrof, en niet zo zeer hypertrofie.

Andere resultaten gepresenteerd door Lee et al., laten een heel ander resultaat zien [9]. Twee groepen (wel of geen anticonceptiepil) werden gevolgd voor 10 weken gedurende een resistance exercise regime. Het resultaat was dat er significant minder vetvrije massa werd gewonnen gedurende de 10 weken door de groep die wel een anticonceptiepil slikten. Dit is ook in lijn met mijn observaties. En ook een andere studie laat een negatief effect zien van het slikken van een anticonceptiepil op de eiwitsynthese in spierweefsel [10].

Conclusie

De boodschap is duidelijk: een pil met zo min mogelijk oestrogeen, en een progestageen met weinig affiniteit voor de androgeen receptor ( trimegeston, norgestimaat of norethisteron) geniet de voorkeur. Maar kun je zomaar van pil wijzigen? Nee, dit gaat niet altijd zonder slag of stoot. Hoewel een pil met zo min mogelijk oestrogeen doorgaans veel bijwerkingen vermindert (waaronder misselijkheid en hoofdpijn, tevens verminderen zij doorgaans het risico op thrombose), hebben deze vaak ook een hogere kans op (doorbraak) bloedingen [1]. Tevens, doordat dit gericht is op de androgene activiteit zoveel mogelijk te waarborgen, kan het zijn dat er wat acne vulgaris ontstaat. Ofwel; uitproberen.

Referenties

  1. Senanayake, Pramilla, and Malcolm Potts. Atlas of contraception. Informa Healthcare, 2008.
  2. Berne, Robert M., et al. “Physiology. Mosby.” Inc St Louis, MO, USA (1998).
  3. Ojasoo, T., et al. “Towards the mapping of the progesterone and androgen receptors.” Journal of Steroid Biochemistry 27.1 (1987): 255-269.
  4. Sitruk-Ware, Regine. “Pharmacological profile of progestins.” Maturitas 47(4) (2004): 227-283.
  5. Phillips, A., Hahn, DW., and McGuire, JL. “Preclinical evaluation of norgestimate, a progestin with minimal androgenic activity.” Am J Obstet Gynecol. 167(4 Pt 2) (1992):1191-6.
  6. Lemus, AE., et al. “5alpha-reduction of norethisterone enhances its binding affinity for androgen receptors but diminishes its androgenic potency.” J Steroid Biochem Mol Biol. 60(1-2) (1997):121-9.
  7. Elliott, K. J., N. T. Cable, and T. Reilly. “Does oral contraceptive use affect maximum force production in women?.” British journal of sports medicine 39.1 (2005): 15-19.
  8. Yarrow, Joshua F., Sean C. McCoy, and Stephen E. Borst. “Tissue selectivity and potential clinical applications of trenbolone (17β-hydroxyestra-4, 9, 11-trien-3-one): A potent anabolic steroid with reduced androgenic and estrogenic activity.” Steroids 75.6 (2010): 377-389.
  9. Lee, Chang W., Newman, Mark A, and Riechman, Steven E. “Oral Contraceptive Use Impairs Muscle Gains in Young Women.” FASEB J 955.25 (2009).
  10. Hansen, M., et al. “Effect of administration of oral contraceptives on the synthesis and breakdown of myofibrillar proteins in young women.” Scandinavian journal of medicine & science in sports 21.1 (2011): 62-72.

4 Antwoorden op “Anticonceptiepil en de sportschool: is het nadelig?”

  1. Tamara

    En is er ook bekend hoe het zit met overige middelen? Als de nuva ring, en mirena spiraal? Wat is he gunstigste om te gebruiken? Naast gehele onthouding 😉

    • Peter

      Hoi Tamara,

      De nuvaring bevat de progestine etonogestrel (ook wel bekend als 3-keto-desogestrel). Deze progestine heeft een hoge bindingsaffiniteit voor de AR [1] en ook zorgt deze voor een zeer sterke stijging (~200%) van het SHBG [2].

      De mirenaspiraal bevat de progestine levonorgestrel, deze zorgt voor een wat bescheidenere stijging van het SHBG [3], maar heeft ook een redelijke affiniteit voor de AR (zoals behandeld in deze blog; weliswaar lager dan dat van etonogestrel). T.o.v. de nuvaring heeft de mirenaspiraal wat dat betreft de voorkeur. Echter bevat de nuvaring wel een oestrogeen (15 mcg ethinyloestradiol p/d afgifte), terwijl de mirenaspiraal deze niet bevat. Oestrogeen is belangrijk voor de gezondheid.

      1. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3139361
      2. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22795636
      3. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12047300

  2. Wesdijk

    Als ik het goed begrijp… Stel je zou een anticonceptiepil slikken waar 0,03 ethinylestradiol in zit en 0,15 levonorgestrel… :Levenorgestrel heeft 58% affiniteit op het androgene … Dat is behoorlijk veel dan toch? Dan wordt je dus voor 42% ”tegengewerkt” als je sport? Stel je gaat aan de anavar als vrouw… zou je dan juist kunnen stellen dat deze pil juist geschikt is om erbij te slikken? Omdat je dan juist de pil erbij slikt om het androgene wat anavar te veel kan geven TEGEN te gaan? Ik probeer het te begrijpen! Hoop op reactie

Geef een reactie

XHTML: U kunt deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>